LA LEGENDA DEL FRAU
Reculhida per Aimat
Tastaire
 
Aquí la legenda del frau tala que me foguèt contada per una dama quasi centenària, d’una certana cultura, que l’aviá recaptada (recueillie) ela meteissa al prèp d’una persona, onorabla e digne de creire (digne de foi) i a un pauc mai de setanta ans.
« Cregats pas, me diguèt, que çò que vos vau contar siá pura imaginacion. Consultatz las archius del Conselh de Fabrica de Lavercantièra e trobaretz tot al long, sus un preciós pergamin, enluminat per un dicípol (élève) de Jehan Bourdichon a la debuta del sègle XVI, la relacion ninòia (naïve) e graciosa d’aquels eveniments extraordinaris. Per dire la vertat (À vrai dire) la contitucion geologica del Frau no’n s’acorda a plec (ne s’accorde pas absolument) amb la legenda. Mas a-n aquel subjècte, la poesia preval (prime) sus la sciéncia.
 
Aital doncas, en l’an de gràcia 1428, Raymond d’Hebrard, senhor abat de Marcilhac, avent de dificultats amb Claude la Crèze, Degan (Doyen) de Lavercantièra, tocant una question de vestiari, decidiguèt de mandar prèp d’el son cellerièr Rigal de Larroque, ajudat (assisté) del pitancièr del monestièr, jos la proteccion de tres sergents d’armas ; Rigouste, Boudousquier, Bernard Passerat.
Mas, cal dire que i aviá a-n aquela epòca granda misèria al reiaume de França. Jehane la piucèla aviá pas encara botat defòra los Angleses del païs. Duguesclin aviá ben menat en Espanha « los escorgaires (les écorcheurs) e los tard venguts » e autres Navarreses e Brabançons de las grandas companhiás, mas demorava encara pels campèstres de bandas de rotièrs (routiers), malandrins sens fe ni lei, sens fuòcs ni luòcs, que brutlavan, pilhavan, forçavan (violaient) amb lo meteis cinisme que los bastards (bâtards) de Lebret cinquanta ans pus lèu. Caliá de coratge e un grèu motiu per s’encaminar. Los mercants Caorsins eles meteisses, los mai auzards (hardis) de totes los que peregrinavan (périgrinaient) jol cèl, demoravan quets (cois) dins la corba de lor fluvi.
Nòstre Sénher lo papa Martin V avent aquesta annada autrejat (octroyé) lo Grand Perdon als pelegrins de Ròcamador, la panta (le désir) de ganhar d’indulgéncias foguèt mai fòrta que la crenta de marridas rencontres. E los romieus (roumieux) caminèron per desena de milièrs – lo libre tanat (tanné) dels Cònsols de Cáors l’atèsta (en fait foi) – devèrs l’antic sanctuari.
Aquela circonstància semblèt favorabla al senhor abat de Marcilhac que autregèt a Rigal de Larroque e a cadun de sos quatre companhs, en mai de sa benediccion, l’esportula de plomb dels pelegrins de Nòstra Dama.
S’encaminèron un brave matin d’abrial, Rigal de Larroque cavalcava (chevauchait) una cavala arcanèa (jument haquenée), gris pomelat que l’ambla regulara (l’amble régulier) s’armonisava plan amb lo caractèr meditatiu del brave monge. Aviá passat la seissantena e de recauquilhs (boucles) argentats tombant de sa cucula (cuculle) enquadravan sa cara afinada coma una medalha antica. L’escapulari de Sant Beneset l’abilhava de bura e d’umilitat. E tot ben que foguèsse (qu’il fut) cargat de la defensa dels interèsses materials de l’Abadiá, èra lo mai dòcte e lo mai mistic de totes los religioses de l’Hebrardie (?). Lo pitancièr, cortet e grosset (courtaud et replet), penequejava (somnolait) sus una mula. A l’entorn dels dos monges, los tres sergents montavan de solids rossins, semblavan terribles dins lors armaduras ; cadun d’eles portava al punh un espieut (épieu) long de doas aunas ; sus lor cuissard saquejava (trinqueballait) un estòc capable de perfendre d’un sol còp lo mai mescresent (mécreant) dels rotièrs. Aital atrencats (accoutrés) tressusavan e una acra vapor fumava a la ventailla (ventaille) de lor èlm (heaume).
Tot lo jorn, la pichona tropa caminèt long dels sendièrs del causse sens encontrar degun, fòra qualques cabrièrs o porquièrs que la vista d’òmes en armas fasiá fugir abans que la preséncia dels monges poguèsse los rassegurar. Arribèron de vèspre en un punt a mièg camin entre Pelacoï e Gigozac ont lo pitancièr sabiá, per l’aver experimentat fa temps (jadis), trobar una albèrga que l’ensenha èra « Los 3 pelegrins » e ont devián passar la nuèch. Mas trobèron pas, a lor granda estupefaccion, que roïnas cremadas ont de tròces (débris) de pòsses carbonisadas rogegavan encara a las ferraduras (ferrures) de las pòrtas e de las fenèstras. Podent pas rasonablament far manjar plan sos companhs en talas circonstàncias, lo pitancièr tirèt de son escarcèla de cebas e de sal que repartiguèt (distribua), puèi totes s’endormiguèron.
 
La bruma (brouillard) del matin los revelhèt d’ora, regdes de freg e cubèrts de rosada. A Gigozac trobèron un garrèl espelhandrat (dépenaillé) que fugissiá las roïnas. Diguèt en tremolant de las dents (claquant des dents) que de nombroses rotièrs menats per Monsen (messire) Satan el meteis èran passat pendent la nuèch, pilhant e cramant tot, qu’anavan puèi devèrs lo nòrd. Bernard Passerat estimèt que seriá pauc sabi d’ensajar de los rejónher e que la prudéncia comandava de tornar brida. Mas Rigal de Larroque èra pas d’acòrdi sus aquela estrategia.
 
« Nenni çò diguèt, la medalha de Nòstra Dama nos apara e tanben vòstres estòcs. Una tala disgràcia pòt pas arribar de tombar entre las mans d’aqueles malestruches (malotrus) e d’èstre victimas de lors maleficis. Contunham, que la tòca es prèpa (le but est proche). Trigarem pas a veire lo cloquièr de Sant Quirin per dessús las castanhals de Lavercantièra. »      
    
     Uzèch flambava coma una entòrcha ; de fums negres montavan dels masatges (hameaux) marcant l’estirada (jalonnant la marche) dels sacamands (brigants). Prèp de la font dels pelegrins del Deganhazès, que per la vertut de Santa-Dama Maria garís los pès tòrts, los sergents comptèron amb terror las traças recentas de nombroses cavalièrs.
E coma la pichona tropa, l’uèlh a l’agach (aux aguets) escalava los travèrses del costal (côteau) que se dich « de la tuca », aquí qu’un bruch espaventable lor glacèt los òsses. Del somalh davalavan devèrs eles aital una avalanca un tropèl mostruós de diabolics centaures bardats de fèrre. Rigal de Larroque se signèt ; lo pitancièr se reconeissiá colpable (battait sa coulpe) ; los segents baissèron l’ussa (la visière) de lor casco, e totes, cresent lor darrièra ora venguda, fugiguèron al mai córrer (à bride abattue).
Ailàs ! foguèron rejonch abans lo bas de la penda e assalits de tots costats. Rigal de Larroque donèt als seus l’absolucion e diguèt als sergents :
« Melhor es, e mai onorable de morir en batalhant cranament que fugir marridament (vilainement). Sus doncas als mescresents e que dieu nos apara. »
Ausissent aquò, Rigouste donèt un tal còp d’estòc sul casco del primièr brigand qu’aqueste tombèt regde mòrt per tèrra en vomissent una olada (potée) de sang negre. Aquò foguèt lo senhal del grand assaut ont nombroses brigants foguèron nafrats, tuats, macats (meurtris). Boudousquier perdèt lo cap amb son armet (casque de fer) que son armet èra pas emmascat (enchanté) coma lo de Manbrin ( ?), per lo fach d’un gigant orrific que lo tustèt rudament per darrièr. Pendent d’oras la tèrra tremolèt jols trepejaments de l’òrra mescla (mélée) ; los pèterroses (manants) espaventats fugissián al fons de la valada…
Puèi los brigants triomfèron.
Bernard Passerat e Rigouste, tot sangnoses dins lor armadura enfonzada en mantuns endreches foguèron butats davant devèrs lo somalh de « la tuca » mentre que Rigal de Larroque e lo pitancièr estrechament ficelats seguián a la còrda. Aymar de Castelroux, lo capmèstre dels rotièrs, los esperava amont jos un brave noguièr ont penjava ja dels cadavres desgaunhoses (grimaçants). Aymar èra laid, bòrni, poagrós (podagre) e garrèl, son uèlh negre èra marrit tanplan coma sa boca.
« Anem los monges ! Es pas de vòstre art d’anar en guèrra, mas puslèu de cantar vèspres. L’avent oblidat, seretz penjats còp sec a l’arbre que vaquí ». 
« Monsen (messire) respondèt Rigal de Larroque, Dieu m’es testimòni que cercàvem pas a batalhar, mas solament a menar a bona fin la mission que sèm cargats de menar al prèp del Degan de Lavercantièra. Que se devèm estre penjats per vos morirem en bons crestians, e Dieu vos castigarà d’aquel crime e de totes los autres. »
« Vietdase (diantre) ! Parlas plan, marrit monge ipocrit (papelard) ! Mas pro de presic (trêve de sermon) e que siá penjat sens esperar mai. »
Los dos sergents foguèron auçats (hissés) d’en primièr, ensucats (hébétés) e quasi mòrts. Tant paur aguèt lo pitancièr que foguèt brancat estavanit e que se desrevelhèt pas qu’al paradís. Rigal de Larroque moriguèt lo darrièr. Mentre que balançava e tornejava lentament al cap de la còrda, son agach veirenc (vitreux) faguèt lo torn de l’orizont. Quand trespassèt, una palomba (pigeon ramier) que nisava a la cima de l’arbre s’envolèt, los brigants comprenguèron que l’anma del monge montava al cèl.
 
Alara la tèrra volent pas èstre compliça d’un crime tant infame gronhèt al fons de sas entralhas ; se soslevèt en ondas tumultuosas que venguèron submergir « la tuca ». En pauc de temps tota la fertila region qu’aviá embrassat l’ultim agach del monge foguèt pas qu’un desèrt de sable e de calhaus rodats (roulés) sens vegetacion e sens vida.
A comptar d’aquí, las castanhas foguèron pus gauladas (gaulées) dins lo frau. Garrics, vinhas, pas cap d’arbrilhons creissèron pus sus aquels camps montuoses (montueux), infertils e peiroses (pierreux), ont, abans, s’engraissavan dins l’èrba vacas, aucas, polets e tessons.
Un òme saberut (savant), Geraud de Gindon contèt que per las nuèches de tresluc (pleine lune), s’amassavan sus la « tuca » lo diable e qualques diablotons, farfadets e lops garons per sautar e dançar dusca a l’angèlus ont Guillaumet, lo campanièr (carillonneur) de Lavercantièra, sonant la campana metiá fin a aquels esbats nocturnes.
Quand lo solelh, detràs Labastide darda sos primièrs rais, res pus viu sul frau, exceptat mossas e falguièras, brugas malvas e cendrosas (bruyères mauves et cendrées) orladas d’argelasses (ajoncs) e de genèsts.
 
 
 
 
  Revirada : A.T.
 
 
*Texte recueilli auprès de Madame Irène vialard Vigié de Salapès, habitante de Rampoux