Texte, enregistrament et transcripcion per Joan Pascal Godonesca

Racontes reculhís al près d’ Anthony Ginibre, 1999.

Anthony Ginibre nasquèt a Sant-Jan-Lespinassa, pròche Sant-Seren dins lo Carcin, departament d’Òlt lo vint-e-quatre d’agost 1908. Foguèt paisan tota sa vida dins aquela comuna, a seissanta kilomètres d’Orlhac coma de Briva e un pauc mai de Cáurs. Visquèt dins aquèla val onte raja lo flume Dordonha en trabalhar la tèrra e en parlar cada jorn « patoès » coma disiá. Venguèt vièlh, foguèt malaude, e acabèt sa vida pauc de temps i a, al pè de sa filha a Clarmont.
Los tèxtes que seguísson son estats enregistrats al manhetofòne e transcrich segon la grafia dicha classica per Joan Pascal Godonesca, son pichon-filh.

L’aiga de vida

L’aiga de vida.

L’ai facha pendent... tretze o quatòrze ans, sai pas. Quò durava un mes, un mes e mèg. A l’epòca, dins la comuna tot lo monde fasiá de l’aiga de vida. Aviam lo drech de ne far vint litres, a cinquante degrés. Quauques còps despassaviam bien la limita. Mès enfin... zo marcaviam pas. Passavi quauque temps, aquí, me caliá me levar de matin, per çò que sovent, n’aviá que... aviáun pas drech de ne far tot çò que voliáun : n’aviá que ne fasiáun cinquante litres, soeissanta litres. Caliá nos arrenjar... N’aviá mèma qu’aviáun pas lo drech caliá lo far quand mèma. A l’epòca ‘qu’èra pas tròp missant que lo temps que l’ai facha, ai vist les emploiats un còp. Per te dire que veniáun pas nos veire cada jorn. Eri prèsca totjorn en règla, quand mèma, mès enfin, caliá li far atencion. Autrament agachavi ben d’èstre en règla, sul papièr totjorn.
Quand comencèri, èra permis de l’anar far a domicila. Anavi dins las fermas, me desplaçavi pas totjorn per cadun, mès en general me desplaçavi. Les vesins, se la fasiái pel borg, me la portàvon chas lo particulièr ende èri.
Après la guèrra quò venguèt plus complicat : caliá la far als atilièrs publics. I aviá un endrech a Fenon, la fasiam al lavoer aquí... caliá un endrech que l’i aja de l’aiga, alèra, l’aviáun botat a Fenon. Lo monde portàvon lor teca aquí. M’enfin me levavi sovent de matin. Lo ser agachavi de quitar a pu près d’ora. Mès lo matin, òm es totjorn pus tranquile. L’alàmbic m’aparteniá pas a ió, èra a Mma B*. Zo me proposèt, zo l’acceptèri. ‘Quò valiá la pena quand mèma. Après, tot lo monde fasiá de l’aiga de vida, pas una quantitat mès.. Dins la comuna, sai pas... ne sabiái pas que ne fàsson pas. Pas coma ara, ara degun ne fan. Alèra...
Pendent quauques annadas z-ai fach, mès al debut la fasiái a domicila, après la fasiái als atilièrs. Alèra al debut i aviá un atilièr a Sant-Medart ; anavi m’installar a Sant-Medart, totses lo me fasiáun far. Tot un còp n’i a ajut un a Sant-Medart que ne crompèt una, alèra quitèri d’anar a Sant-Medart, montavi a La Ginesta. I aviá un atilièr pel borg. Amont n’aviá pas bien m’enfin lo fasiá ‘nar lo fuòc dusqu’a sièis ora. A La Ginesta quò’s un pauc lo Segala, qu’èra pas lo grand rendament. I a pas de vinhas, amont. ‘Quò’s naut, fai freg. De las vinhas n’i a en bas, a Sant-Medart, autrament...
Lo ai fach dotze o tretze ans, me rapèli pas au juste. Se zo caliá saber ai un carnèt que z-ai tot marcat. Al debut ne’n prendiam pas bien car, prendiam qu’un franc cinquante lo litre. Après ‘quò montèt plus car. Per çò que al debut i aviá un ‘lambiste que veniá la far a Sent-Jan e la fasiá per tot lo monde. Ió m’installavi sens clients.
Solament me venguèt trobar quel ‘lambiste : « te calrá pas venir a Sant-Medart ió venrai pas a Sent-Jan. » Li diguèri : « Vèni a Sent-Jan se te comàndon e ió anarai a Sant-Medart se me comàndon ». Alèra pardí la prumièra annada ne faguèt dos a Sent-Jan. Li faguèri totses, alèra... e a Sant-Medart i ne faguèri una bona partida. Venguèt quauque annada per ne far dos o tres qu’aviá totjorn de clients atitrats, solament finiguèri per li los totses prendre, los clients.
Quitèri de far l’aiga de vida per çò que, a l’ostal tot lo monde podiá pas zo far sans ió a l’epòca. Fasiam del blat, fasiam de las trufas, fasiam de las uéus . Aviam de las vinhas, aviam una brava vinha alèra ; end’una epòca pensi que fasiam soeissanta o quatre-vints bastas de vin. Alèra lo vendiam, aviam de clients. Tè, aviam un emploiat dels PTT que nos prendiá tot. Que li caliá, que l’aimava passablament... alèra veniá sovent ende’n quèrre ...après pardí... finalament avèm zo tot abandonat, venguèri tròp vièlh, après me trobèri tot sol... enquèra n’i aviá de la vinha en Auvèrnha quand venguèri aicí.
N’aviá que fasiáun cent bastas de vin... i aviá la bòria al castèl de Montal10, e una brava bòria. Lo patron de la bòria aviá totjorn un vailet o una sirventa e aviá una vintana de vacas, ‘quò ronflava ! Ara i a plus res. Cossin que canja ! A Sent-Jan tot lo monde aviá de las vacas, tot lo monde fasiá del vin e ara n’i a plus. N’i a plus de vacas mèma o n’i a dos o tres, denaut. Quò’s tot. Degun plus vòl trabalhar la tèrra. I a ben lo torisme mès enfin es pas çò que mai rapòrta a Sent-Jan m’enfin avèm... cossin n’apèlon, per jogar a las bolas... avèm un gòlf. A ! aquò. Solament a la glèia, i a plus de curé ...A l’escòla i a plus de regent. Sabètz...
A Sent-Jan ara coneissi prèsca degun. I a talament de temps que l’i soi que les ai prèsca vist totses partir. Les joves son partits d’un pam o de l’autre. Coneissi pas de joves... n’i a dos o tres benlèu, dins la comuna...